Chuyện là, Đại Hãn đã cử một đoàn lữ hành gồm khoảng 500 thương nhân cùng hàng hoá, đi cùng còn có một sứ giả Hoàng gia, đến triều đình Shah Khwarazmian để thiết lập quan hệ thương mại. Nhưng quốc vương Khwarezmid khi đó là Shah Ala ad-Din Muhammad II đã nghi ngờ đoàn này là gián điệp, nên ra lệnh bắt giữ và xử tử toàn bộ đoàn. Một người sống sót đã thành công trốn thoát và mang tin tức về vụ dữ trở lại Mông Cổ.
Khi biết tin, Đại Hãn đã kiềm chế và cố gắng thêm một cơ hội để tránh chiến tranh. Ông đã cử 3 đại sứ đến gặp Shah yêu cầu thống đốc chỉ huy vụ việc phải bị trừng phạt vì hành động của mình và bồi thường thiệt hại cho Mông Cổ. Tuy nhiên lần này, Shah không chỉ từ chối các yêu cầu mà còn ra lệnh chặt đầu 1 người, còn 2 người thì bị làm nhục, tra tấn rồi thả về nước. Sự xúc phạm ấy đã tạo ra mồi lửa chiến tranh. Thành Cát Tư Hãn ngừng các kế hoạch ở Trung Quốc, xoay quân sang phía Tây và mở cuộc tấn công Khwarezmid quy mô lớn. Chỉ trong 2 năm, cả đế quốc Khwarezmid đã bị sụp đổ, với tổng số thương vong ước tính lên đến 10-15 triệu người.
Chính vì chú trọng đến quyền lợi của các nhà ngoại giao, vào năm 1240, vua Hốt Tất Liệt đã tạo ra Paiza – những tấm thẻ ngoại giao được xem là “hộ chiếu ngoại giao” đầu tiên trong lịch sử nhân loại. Được làm bằng vàng, bạc hoặc đồng, Paiza có rất nhiều loại: thể hiện cấp bậc quan chức, một số khác thì đóng vai trò như giấy thông hành dành cho sứ giả hay người nước ngoài được Đại Hãn bảo hộ.
Các sứ giả, thương nhân và nhà ngoại giao, đảm bảo những người sở hữu tấm thẻ này sẽ nhận được các đặc quyền về yêu cầu chỗ ở, ngựa, thực phẩm và những gì cần thiết từ các trạm đóng quân của nhà nước dọc con đường Tơ Lụa. Nói cách khác, Paiza chính là “bùa hộ mệnh” cho các sứ giả, thương nhân và người đưa tin.
Lịch sử từng ghi chép câu chuyện một sứ thần Mông Cổ mang thư từ triều đình Bắc Kinh, nhờ sự hỗ trợ của Paiza, mà sứ thần đó có thể đi quãng đường hơn 8000 km đến kinh đô Tabriz của nhà IIkhan chỉ trong vòng 1 tháng.
Nguồn:Baochinhphu.vn